Wycena jako efekt inwentaryzacji: Inwentaryzacja może dostarczać dwojakiego rodzaju danych.
Na etapie spisu z natury:
– o stanie ilościowym, co pozwala wyprowadzić różnice ilościowe w stosunku do danych ewidencyjnych oraz
– o jakości – umożliwiając stwierdzenie uszkodzeń, zniszczeń albo nieprzydatność- które to dane nie znajdują odzwierciedlenia w ewidencji. Na jakość wpływa też czas użytkowania przedmiotu i jego zgodność ze stosowanymi technologiami, ale cechy te nie zawsze dają się ustalić drogą oględzin podczas spisu z natury.
Różnice ilościowe, czyli niedobory lub nadwyżki, wynikają z porównania stanu według spisu ze stanem figurującym w ewidencji i powodują skorygowanie stanów ewidencyjnych do poziomu stanów rzeczywistych. Różnice te powinny być rozliczane w cenach, jakie przyjęto do ewidencji danego składnika.
Na etapie rozliczenia – księgowym
Dalszy etap wykorzystania danych spisu z natury stanowi określenie przydatności składników niepełnowartościowych. Skutkiem tego może być odpisanie ich z ewidencji jako bezwartościowych lub obniżenie wartości tych składników do wysokości, jaką rzeczywiście reprezentują. Odpisaniu podlega wówczas jedynie różnica wartości danego składnika; ewentualnie może też zachodzić konieczność traktowania przecenionego asortymentu w ewidencji jako odrębnego składnika.
Przyczyną korekty wartości może też być wymóg przestrzegania zasady ostrożności, a więc na przykład obniżki cen rynkowych poniżej cen, po których nabyto zapasy lub po których nastąpi sprzedaż wyrobów bądź towarów.
Jeżeli rzeczowe składniki majątku obrotowego są objęte ewidencją ilościowo-wartościową, to rozliczenie niedoborów i nadwyżek oraz doprowadzenie do właściwego poziomu wartości zapasów o ograniczonej przydatności lub dla zachowania zasad ostrożności. Następuje wtedy – jak z wywodów wynika – w dwu odrębnych etapach: “inwentaryzacyjnym” i “księgowym”.
Przy stosowaniu innych rozwiązań, a więc gdy prowadzi się jedynie ewidencję ilościową, której dane o stanie zapasów są podstawą ich wyceny i wykazania w księgach. Ewidencję wyłącznie wartościową lub odpisuje w koszty składniki majątkowe bezpośrednio po zakupie lub wytworzeniu. Oba etapy, to jest ustalenie różnic ilościowych (jeśli sposób ewidencji to umożliwia) oraz wycena zapasów, następują przeważnie równocześnie.
Wycena zapasów zgodnie z ustawą o rachunkowości :
a) środki trwałe wycenia się w cenie nabycia lub w koszcie wytworzenia (tj. bez kosztów zarządu i sprzedaży), z uwzględnieniem dotychczasowego umorzenia oraz trwałej utraty wartości;
b) pełnowartościowe składniki zapasów wycenia się w cenach nabycia lub koszcie wytworzenia, nieobejmującym kosztów stałych niewykorzystanej, normalnej zdolności produkcyjnej:
– materiały i towary można wyceniać także w cenach ich zakupu,
– wyroby gotowe – w rzeczywistym (jw.), a także w planowanym lub normatywnym koszcie wytworzenia, jeżeli różni się od kosztu rzeczywistego w stopniu niezniekształcającym wartości zapasów i wyniku finansowego jednostki, jak również w cenach sprzedaży netto;
c) produkcję w toku można wyceniać:
– w pełnym koszcie wytworzenia (nieobejmującym kosztów stałych niewykorzystanej, normalnej zdolności produkcyjne)j, co jest obowiązkowe w razie wytwarzania produktów, których cykl produkcyjny jest dłuższy niż 3 miesiące, lub gdy są wytwarzane z przeznaczeniem na własne przedsięwzięcia w zakresie budowy lub ulepszania środków trwałych; praktycznie stanowi to jedyny sposób postępowania przy produkcji jednostkowej i małoseryjnej, bez względu na czas wykonania wyrobu; mogą to być koszty rzeczywiste lub – z wyjątkiem produkcji jednostkowej i małoseryjnej,
– koszty planowane lub normatywne, o ile nie odbiegają poziomem istotnie od uzasadnionych kosztów rzeczywistych,
– w cenie sprzedaży netto z uwzględnieniem stopnia przetworzenia produkcji w toku,
– w wysokości kosztów bezpośrednich, tj. materiałów, płac bezpośrednich z narzutem na płace i usług obcych (a także innych kosztów bezpośrednich, jeżeli takie występują, np. koszt zużytej energii) – nie obciąża się więc w takim przypadku produkcji w toku kosztami wydziałowymi,
– w sposób uproszczony w wartości wsadu materiałów bezpośrednich; zwyczajowo stosuje się takie rozwiązanie w przypadku, gdy koszt zużycia materiałów bezpośrednich przekracza połowę kosztu wytworzenia,
– w ogóle jej nie wyceniać (rezygnuje się wtedy z jej inwentaryzacji), jeżeli uzasadnia to jej niezmienny co do wielkości (stanu) oraz poziomu koszt. Przy czym zasada “nieobecności” produkcji w toku musi z góry zostać przyjęta w przyjętych przez jednostkę zasadach (polityce) rachunkowości.
Jeżeli do bieżącej ewidencji zapasów stosuje się ceny ewidencyjne, to w odniesieniu do:
– materiałów i towarów ewidencjonowanych w cenach ustalonych na poziomie cen nabycia lub zakupu – konieczne jest przeliczenie cen ewidencyjnych na rzeczywiste ceny nabycia lub zakupu i odpisanie różnic jak odchyleń od cen ewidencyjnych; za rzeczywiste ceny nabycia uważa się również rzeczywiste ceny zakupu, powiększone o przeciętny narzut kosztów zakupu,
– towarów ewidencjonowanych w cenach sprzedaży – nieodzowne jest doprowadzenie ich wyceny do poziomu cen nabycia lub zakupu, przy zastosowaniu racjonalnych uproszczeń; można więc zapasy towarów w detalu, ewidencjonowane bieżąco w cenach sprzedaży, wyceniać – w wyniku spisu z natury – po cenach sprzedaży i nabycia lub zakupu bądź doprowadzać wartość sprzedażną towarów, ujętych według grup marżowych, do poziomu cen nabycia lub zakupu, zmniejszając ich wartość sprzedażną o właściwą dla danej grupy towarów stawkę VAT i marżę .
W każdym przypadku obowiązuje zachowanie zasady ostrożności, w myśl której zapasy nie mogą być wykazane w cenach przewyższających ceny netto, możliwe do osiągnięcia przy ich sprzedaży.
Więcej informacji na ten temat uzyskają Państwo od naszych specjalistów.